Đề án đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử của Toà án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp

Hội thảo do PGS.TS Nguyễn Hòa Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án TANDTC và TS. Nguyễn Trí Tuệ, Phó Chánh án TANDTC đồng chủ trì. Tham dự Hội thảo còn có các nguyên Phó Chánh án TANDTC, nguyên Chánh án TAQS TW, Hội đồng Thẩm phán, lãnh đạo TANDTC cùng các chuyên gia, nhà khoa học.

Phát biểu tại Hội thảo, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án TANDTC, PGS.TS Nguyễn Hòa Bình cho biết tại Nghị quyết Đại hội XIII đã chỉ rõ sẽ xây dựng nhà nước pháp quyền, đây là đề án quan trọng của BCH Trung ương sẽ bàn vào cuối năm 2022, trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền có nội dung về cải cách tư pháp mà hạt nhân là những thay đổi của Tòa án. Nội dung Nghị quyết Đại hội XII cũng chỉ rõ phải tiếp tục xây dựng nền tư pháp  Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính phụng sự tổ quốc, phụng sự nhân dân. Hoạt động tư pháp có trọng trách bảo vệ công lý, bảo vệ con người, bảo vệ quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa. BCS Đảng và Hội đồng Thẩm phán TANDTC xem đây là dịp quan trọng để một lần nữa thực hiện tốt các thành tựu cửa công cuộc cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 49, phải tiếp tục cải cách mạnh mẽ hơn để nâng cao chất lượng công việc. 

 Chánh án TANDTC, PGS.TS Nguyễn Hòa Bình phát biểu tại Hội thảo

Đảm bảo sự tham gia của nhân dân vào hoạt động xét xử của Tòa án luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Theo đó, việc nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử của Tòa án được quy định trong Hiến pháp, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, các đạo luật tố tụng tư pháp thông qua chế định Hội thẩm. Việc Hội thẩm tham gia xét xử bảo đảm thực hiện nguyên tắc “lấy dân làm gốc”, “tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân”, thể hiện bản chất nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Bằng kinh nghiệm và kiến thức của mình, Hội thẩm góp phần quan trọng vào việc làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án. Hội thẩm cùng với Thẩm phán nhận định, đánh giá và đưa ra quan điểm, phán quyết giải quyết vụ án “thấu tình” “đạt lý”, qua đó bảo đảm xét xử công bằng, khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân. Tuy nhiên, thực tiễn công tác xét xử cũng cho thấy việc thi hành chế định Hội thẩm trong thời gian qua còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của hoạt động tư pháp

Về mục tiêu, việc hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử của Tòa án nhằm đạt được các mục tiêu cơ bản như sau:

- Đáp ứng tốt hơn yêu cầu về sự tham gia của nhân dân vào công tác xét xử của Tòa án, góp phần giảm áp lực cho Thẩm phán; bảo đảm cho Tòa án thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân;

- Tạo cơ chế, chính sách để huy động sự tham gia rộng rãi của đông đảo tầng lớp nhân dân vào hoạt động xét xử của Tòa án, gia tăng niềm tin của người dân và xã hội đối với công tác Tòa án, hướng tới xây dựng nền tư pháp thân thiện, gần gũi với nhân dân;

- Xây dựng cơ chế lựa chọn nhân dân tham gia công tác xét xử của Tòa án bảo đảm người được lựa chọn đủ tiêu chuẩn, chất lượng, không phụ thuộc vào tiêu chí bằng cấp hoặc trình độ hiểu biết pháp luật để tạo sự khách quan, công bằng, không thiên vị khi xét xử;

- Xác định nhiệm vụ, quyền hạn của người được lựa chọn khi tham gia vào công tác xét xử của Tòa án phù hợp với vị trí, vai trò của chức danh họ trong xét xử. Không để họ phải thực hiện những nhiệm vụ vượt quá yêu cầu tiêu chuẩn về chuyên môn, nghiệp vụ của mình.

Dự thảo Đề án đã đưa ra 07 giải pháp để hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử của Tòa án. Cụ thể:

Thứ nhất, hoàn thiện chế định Hội thẩm theo hướng:

(1) Mở rộng việc lựa chọn các thành phần, đối tượng tham gia làm Hội thẩm;

(2) Quy định về việc lựa chọn ngẫu nhiên Hội thẩm nhân dân tham gia phiên tòa;

(3) Cơ cấu lại thành phần Hội đồng xét xử;

(4) Tăng cường tính chuyên môn của Hội thẩm khi tham gia xét xử một số loại vụ án đặc thù;

(5) Xây dựng cơ chế xử lý khi thành viên Hội đồng xét xử có quan điểm khác nhau về việc giải quyết vụ án;

(6) Mở rộng phạm vi và tăng cường áp dụng thủ tục rút gọn.

Thứ hai, bổ sung chế định Hội thẩm đoàn tham gia xét xử sơ thẩm một số vụ án hình sự theo hướng tăng số lượng Hội thẩm tham gia phiên tòa; Hội thẩm chỉ tham gia vào việc xác định sự thật của vụ án, không tham gia vào việc áp dụng pháp luật.

Thứ ba, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho Hội thẩm

Thứ tư, hoàn thiện chế độ, chính sách.

Thứ năm, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật.

Thứ sáu, thí điểm xét xử sơ thẩm một số vụ án hình sự bằng Hội đồng xét xử và Hội thẩm đoàn.

Thứ bảy, thí điểm xét xử bằng Hội đồng xét xử gồm 01 Thẩm phán và 02 Hội thẩm có chuyên môn về các lĩnh vực tương ứng đối với một số vụ án có tính chất đặc thù về kinh tế-tài chính, sở hữu trí tuệ, chứng khoán, môi trường, xây dựng cơ bản..., vụ án về lao động, hôn nhân-gia đình hoặc vụ án có người dưới 18 tuổi tham gia tố tụng.

Hội thảo đã nhận được rất nhiều nhũng ý kiến đóng góp mang hàm lượng khoa học rất cao từ các đại diện các đơn vị, các chuyên gia, nhà khoa học tham dự.

ThS. NGÔ XUÂN BÁCH